فیلمها میتوانند به دلایل مختلفی در تاریخ ثبت شوند. بازی یک بازیگر میتواند به یاد ماندنی باشد یا بیان احساسی و کیفیت کلی فیلم مورد ستایش قرار گیرد یا که کارگردان در دکوپاژ و اجرای تکنیکهای سینمایی مبتکر بوده و نتیجهی بصری خیرهکننده و بدیعی خلق کرده. البته که فیلمبرداری، تدوین و موسیقی هم به جای خود میتوانند جذاب، خاص و گوشنواز باشند. اما فیلمها میراث کلامی ارزشمندی نیز برای مخاطب خود به یادگار میگذراند. میراثی که از طریق گفتوگوهای زنده و جملات فکرشده منتقل میشود. دوستداران فیلم در سراسر جهان عاشق نقلقولهای زیرکانهی قهرمانان فیلمها هستند و گاه و بیگاه این جملات نغز را بازگو میکنند که نشانگر دانش و یا عشق عمیق آنها به رسانهی سینما است.
گاهی فقط وجود چند جملهی حسابشده تبدیل به برگ برندهی یک فیلم میشود: در سراسر اینترنت، نقلقولهایی نمادین از فیلمهایی خاص تبدیل به میم شده و با میلیونها نفر در سراسر جهان به اشتراک گذاشته میشود. میلیونها نفری که همدیگر را نمیشناسند از طریق علاقهی مشترکشان به نقلقولهای یک فیلم خاص با هم ارتباط برقرار میکنند. در زندگی غیرمجازی هم ما از دوستان، خانواده و زوجها میشنویم که گفتههای خندهدار فیلمی را به عنوان جوک به کار میبرند. به نقلقولهای عمیقتر و جدیتر هم در مواقع سخت متوسل میشوند تا به یکدیگر روحیه ببخشند.
اکثر افراد فراموش میکنند که یک فیلم چه زمانی ساخته شده است، چه کسی در آن بازی کرده است، یا حتی دربارهی چه چیزی بوده است، اما با این وجود معمولا نقلقولهای فیلم در ذهنشان میماند. فیلمنامههای سینمایی حاوی جملاتی هستند که قابل نقلتر از گفتههای فیلسوفان رومی و یونانی است. اکثر ما آن جملات نمادین و ناخودآگاه را برای روز مبادا در گوشهی ذهنمان ذخیره میکنیم تا در صورت نیاز به نقلقولهای طنزآمیز یا الهامبخش به کمکمان بیاید. فهرست زیر شامل ۱۰ تا از نقلقولپذیرترین فیلمهای تاریخ سینما است:
۱۰. منهتن (Manhattan)
- سال تولید: ۱۹۷۹
- گارگردان: وودی آلن
- فیلمنامه: وودی آلن، مارشال بریکمن
- بازیگران: وودی آلن، دایان کیتن، مریل استریپ، ان برن، ماریل همینگوی
- امتیاز imdb فیلم: ۷.۹ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۹۴٪
وودی آلن، اسکار وایلد امروزی، استاد ساختن نقلقولهای درخشان و متنوع است. جملات او توسط مخاطبان فیلمهایش در زمینهها و موقعیتهای مختلف استفاده میشوند. انتخاب نقلقولپذیرترین فیلم او دشوار است، زیرا تقریبا تمام فیلمهای وودی آلن (فیلمهای اخیرش کمتر) مملو از مونولوگها و دیالوگهای هوشمندانه و خاطرهانگیز است. با این حال، منهتن، همراه با آنی هال، به لطف نقلقولهای قهرمانانش، که حول روانشناسی، روابط و ناکارآمدی انسانها میچرخد از بهترین فیلمهای او به شمار میآید.
این کمدین در فیلمهایش بارها به مسائل روحی و روانی خود و مشکلاتی که برای او ایجاد میکنند میپردازد. سؤالات شخصی او جای خود را به اظهارات فلسفی میدهند. اظهاراتی که گواه هوش و نبوغ او در جایگاه یک فیلمنامهنویس است.
جنبهی رمانتیک وودی که آمیخته با بدبینی و صداقت است کاملا در خطوط فیلمنامههایش مشهود است. قهرمانان او همیشه در جستجوی عشق هستند. جملهی «روانشناسم دربارهی تو بهم هشدار داده بود، اما تو اونقدر زیبا بودی که یک روانشناس دیگه پیدا کردم.» یکی از طنزآمیزترین نقلقولها در میان تمام فیلمهای وودی آلن است. یا این جمله که «هر از گاهی با احمقها ملاقات کن میتونی ازشون یه چیزهایی یاد بگیری!» یا آنجا که ژست روشنفکری و توهم جذابیت به کمک سیگار را مسخره میکند: «خودم میدونم سیگاری نیستم. دودش رو تو نمیدم چون میدونم سرطانزا است اما اونقدر سیگار به لب جذاب میشم که نمیتونم جلوی خودمو بگیرم!»
۹. فارست گامپ (Forrest Gump)
- سال تولید: ۱۹۹۴
- کارگردان: رابرت زمکیس
- فیلمنامه: اریک راث
- بازیگران: تام هنکس، رابین رایت، گری سیناپس، میکلتی ویلیامسون
- امتیاز imdb فیلم: ۸.۸ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۷۱٪
فارست گامپ یکی از دلگرمکنندهترین فیلمهایی است که تاکنون ساخته شده. این فیلم برندهی اسکار، درام و کمدی را به شیوهای استادانه ترکیب میکند و دارای نقلقولهایی ظریف و احساسی است. از جملهی تاریخی «بدو فارست بدو» تا «ستوان دان، بستنی!». دیالوگها نه تنها دلنشین هستند، بلکه آنقدر قدرتمند هستند که شنیدنشان تصاویری از صحنههای فیلم را در ذهن بیننده تداعی میکند.
زندگی قهرمان فیلم، که با تصادفات و اتفاقات باورنکردنی دنبال میشود، مملو از سخنان به یاد ماندنی است. فارست شاید باهوشترین مرد نباشد، اما تجربیات و روابطش او را از بسیاری از ما عاقلتر کرده. فارست گامپ از مادر عزیزش نقل میکند که: «زندگی مثل یه جعبه شکلاته… هرگز نمیدونی قراره چی گیرت بیاد»
اکثر افرادی که با او روبرو میشوند به دلیل رفتارهای ساده و کوکانهاش تحقیرش میکنند و این قضیه او را سخت آزار میدهد ولی همیشه با اطمینان میگوید: «احمق اونیه که کارهای احمقانه میکنه.». زمانی که نظامی تندخو از فارست عصبانی میشود، شخصیتهای متضاد آنها با هم درگیر میشوند، حتی زمانی که او مخفیانه خوشبینی و فداکاری او را تأیید و تحسین میکند. ستوان ملحد میپرسد: «هنوز عیسی رو پیدا نکردهای، گامپ؟» فارست گامپ که گیج شده پاسخ میدهد: «من نمیدونستم باید دنبالش بگردم، قربان.» رابرت زمکیس با کمک این نقلقولهای بامزهی اریک راث، غم و اندوه لحظات دراماتیک را متعادل میکند.
۸. رستگاری در شاوشنک (The Shawshank Redemption)
- سال تولید: ۱۹۹۴
- کارگردان و فیلمنامهنویس: فرانک دارابونت
- بازیگران: تیم رابینز، مورگان فریمن، باب گانتون، ویلیام سدلر
- امتیاز imdb فیلم: ۹.۳ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۹۱٪
رستگاری در شاوشنک فیلمی دربارهی امید و دوستی است که نگرش خوشبینانهاش را در واگویههای فراوانش بازتاب میدهد. فیلم، دو شخصیت به نامهای اندی و رد را نمایش میدهد که فهیم، خونگرم و انسانگرا هستند. اوج نگرش خوشبینانه را وقتی میبینم که اندی در نامهای که برای دوست عزیزش میفرستد مینویسد: «یادت باشه رد، امید چیز خوبیه، شاید بشه گفت بهترین چیزهاست، و چیزهای خوب هیچوقت نمیمیرن»
اندی فردی تحصیلکرده، عاطفی و منطقی است که در موقعیتی دشوار گرفتار شده. اندی کم کم با رد، که مرد چندان نرمخویی نیست اما بسیار عاقل است، دوست میشود و این دوستی برای هر دو تحمل آن محیط بیرحمانه را آسانتر میکند. رِد میگوید: «یا تلاش کن زندگی کنی یا به استقبال مرگ برو» این دو زندانی ممکن است از نظر جامعه جنایتکار باشند، اما در داخل دیوارهای زندان انسانهایی انقلابی هستند که برای حق خود و رسیدن به سیستمی بهتر مبارزه میکنند.
رستگاری در شاوشنک بدون شک تا حد زیادی غمانگیز و دراماتیک است، اما عناصر کمدی هم در آن به چشم میخورد و آن را لذتبخش و سبک میکند. رد در یکی از جملات طنزآمیز خود میگوید «اندی دوفرن – که تو رودخانهای پر از کثافت شنا کرد از اون طرفش تمیز بیرون اومد». رد با این جمله این امکان را به مخاطبان میدهد که با خشنودی لبخند بزنند.
۷. پالپ فیکشن (Pulp Fiction)
- سال تولید: ۱۹۹۴
- کارگردان: کوئنتین تارانتینو
- فیلمنامه: کوئنتین تارانتینو، راجر آواری
- بازیگران: جان تراولتا، ساموئل ال جکسون، اوما تورمن
- امتیاز imdb فیلم: ۸.۹ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۹۲٪
حتی سرسختترین طرفداران آثار تارانتینو هم میپذیرند که استعداد این هنرمند در وهلهی اول در زمینهی دیالوگنویسی است. تمام فیلمهای او گواهی بر این ادعا است و او را تبدیل به یکی از موفقترین فیلمنامهنویسان نسل خودش کرده. این موفقیت البته اتفاقی نیست: تارانتینو یک خورهی فیلم است. او تنها چیزهایی را مینویسد که خودش بیشتر دوست دارد: دیالوگهای عجیب و غریب پر از کنایه و طنز پوچ.
پالپ فیکش تعدادی نقلقول به یاد ماندنی دارد که نمایانگر شخصیت تارانتینو هستند. هنگامی که جولز و وینسنت با یکدیگر صحبت میکنند، گفتگوهای آنها درونمایهای جالب و منحصر به فرد دارد. جایی ژول با تعجب میپرسد: «به بیگ مک [در فرانسه] چی میگن؟» وینسنت پاسخ میدهد: «خب، بیگ مک، بیگ مکه، اما اونها بهش میگن لو بیگ مک.» جملات پوچ مانند این، جا را برای اظهارات بدبینانه و فلسفی میا والاس باز میکند: «وقتی یه آدم واقعا خاص رو پیدا کردی، برای دقیقهای خفه شو و از سکوت خوشایند لذت ببر.» یا برای این سئوال قابل تامل وینست: «آیا تا به حال فلسفهای رو شنیدی که انسان به محض اعتراف به اشتباهاتش، به خاطر همهی کارهای بدش بخشیده بشه؟» یا برای این سخن از مارسلوس والاس: «لعنت به غرور. غرور فقط آسیب میرسونه، هیچ وقت هم کمک نمیکنه.»
۶.جنگ ستارگان قسمت چهارم: امید تازه (Star Wars: Episode IV A New Hope)
- سال تولید: ۱۹۷۷
- کارگردان و فیلمنامه: جرج لوکاس
- بازیگران: مارک همیل، هریسون فورد، کری فیشر، الک گینس
- امتیاز imdb فیلم: ۸.۶ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۹۳٪
جنگ ستارگان ترکیبی شگفت انگیز از عناصری است که از منابع مختلفی استخراج شده از فیلمهای جنگ جهانی دوم تا دژ پنهان آکیرا کوروساوا. جنگ ستارگان با آن صحنهپردازی مبتکرانهاش که علمی تخیلی را با فانتزی و عرفان ترکیب میکند، تأثیری بینظیر بر فرهنگ عامه گذاشته که از این نظر با هیچ فیلم دیگری قابل مقایسه نیست.
بنابراین جای تعجب نیست که برخی از عباراتش آنچنان فراگیر شود که به گوش تمام علاقمندان سینما آشنا باشد. حتی اگر فقط فیلم اول را دیده باشید، خطوطی وجود دارند که آنقدر به فرانچایز مرتبط هستند که عملاً در هر فیلمی تکرار میشوند. جذابیت جملات تا حدی به لطف فیلمنامهی نبوغآمیزش است، اما در حقیقت این دوستداشتنی بودن شخصیتها است که به دیالوگها جذابیت قابلتوجهی بخشیده. الک گینس با چنان اقتداری نقش بن کنوبی را بازی میکند که تقریباً هر کلمهای که از دهانش بیرون میآید ارزش تکرار دارد. هریسون فورد که اکنون عملاً مترادف با هان سولو شده، حتی به پیش پا افتادهترین دیالوگها هم لحنی جسورانه میدهد. در واقع، هر شخصیت توسط بازیگری ایفا میشود که آنقدر با نقش تناسب دارد که به کلمات جان تازهای میبخشد.
با این حال، نباید فراموش کرد که محبوبیت فوقالعاده فیلم و سرسپردگی طرفدارانش نقش مهمی در شناخته شدن بسیاری از نقلقولها (گاهی اوقات کل دیالوگها) ایفا کرده است تا جایی که میتوان آنها را عملاً در همه جا استفاده کرد. بارزترین مثال این قضیه جملهی کوتاه ولی بینهایت مشهور «نیرو با تو باد» است.
۵. سهگانهی ارباب حلقهها (The Lord of the Rings)
- سال تولید: ۲۰۰۱، ۲۰۰۲، ۲۰۰۳
- کارگردان: پیتر جکسون
- فیلمنامه: فرن والش، فیلیپا بوینس، پیتر جکسونِ استیون سینکلر
- بازیگران: الیجا وود، ویگو مورتنسن، اورلاندو بلوم، لیو تایلر، کیت بلانشت
- امتیاز imdb فیلم: ۸.۸ از ۱۰، ۸.۸ از ۱۰، ۹ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۹۱٪، ۹۵٪، ۹۳٪
سهگانهی پیتر جکسون حاوی جملات به یادماندنی بیشماری است که به معنای واقعی کلمه حماسی هستند. حماسهای که به لطف مخاطبان پرشمارش در سراسر جهان طنین انداز شده. ارباب حلقهها نه تنها به خاطر آن صحنههای نبرد باشکوهش تماشایی است، بلکه به لطف نبوغ کلامی تالکین از نظر زبانی نیز شیوا و گویا است.
هیچکس نمیتواند سخنرانی الهام بخش آراگورن در دروازههای موردور را فراموش کند، زمانی که پادشاه به مردم خود ندا داد: «ممکن است روزی رسد که نشانی از شجاعت باقی نمانده باشد، زمانی که دوستانمان را رها کنیم و تمام پیمانهای دوستی گسسته شود؛ اما آن روز امروز نیست.» این سخنرانی او توسط انبوه تماشاگرانی که به دنبال جملات تشویقی و الهامبخش میگردند، مورد توجه قرار گرفت.
با این حال، احتمالا گندالف شخصیتی است که بیشترین نقلقول را دارد. «تنها تصمیمی که ما میتونیم بگیریم اینه که از زمانمون درست استفاده کنیم» و البته این دیالوگ به یادماندنی خطاب به فرودو: «بعضیها که زندهاند سزاوار مرگند و بعضی ها که مردهاند سزاوار زندگی.». این جملات عمیق و تکاندهنده تنها گوشهای از گفتههای جذاب گندالف است.
۴. انجمن شاعران مرده (Dead Poets Society)
- سال تولید: ۱۹۸۹
- کارگردان: پیتر ویر
- فیلمنامه: تام شولمن
- بازیگران: رابین ویلیامز، ایثن هاک، رابرت شان لئونارد، گیل هانسن
- امتیاز imdb فیلم: ۸.۱ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتنتومیتوز: ۸۴٪
«کارپه دیم.» یا دم را غنیمت شمار عبارتی ساده و قابل درک است و به هیچ عنوان خاص، عجیب و غریب یا خندهدار نیست اما همین جملهی ساده اگر نگوییم به معروفترین به یکی از معروفترین نقلقولهای تاریخ سینما تبدیل میشود. جملهای که از سوی معلمی گفته میشود که شاگردانش را بسیار بیشتر از شغلش دوست دارد. جان کیتینگ (رابین ویلیامز) معلم جدید یک مدرسهی پسرانه است و تصمیم دارد طرز فکر دانشآموزانش را تغییر دهد. مرد پرشوری که عاشق ادبیات و شعر است و از هنر به عنوان رسانهای استفاده میکند تا نشان دهد ایدهها و آرمانها، ارزش زندگی و جنگیدن را دارند. او به دانشآموزانش توصیه میکند: «مهم نیست بقیه چی میگن، واژهها و اندیشهها میتونن دنیا رو تغییر بدن.»
نوجوانان مدرسه پسران خانوادههای ثروتمندی هستند و به فرزندان خود دیکته کردهاند که کسب ثروت و شهرت بالاترین هدف زندگی است. اما کیتینگ ذهنیتی متفاوت دارد و از انسانگرایی و شفقت به عنوان سلاح استفاده میکند. او دانشآموزانش را تشویق میکند: «باید برای شنیدن صدای درونیتان تلاش کنید زیرا هرچقدر دیرتر شروع کنید این صدا را کمتر میشنوید.»
طولی نمیکشد که پسرها او را به عنوان کاپیتانشان به رسمیت میشناسند. جان کیتینگ در سراسر فیلم مشغول به اشتراگ گذاشتن خردی ناب در قالب کلمات است از «اگر درباره چیزی اطمینان دارید، خودتون رو مجبور کنید تا به او از دریچه دیگهای نگاه کنید، خطر کنید و قدم در راههای تازهتر بگذارید» تا «فرعونها، بردهها رو به وجود نمیارن. بردهها هم تعدادشون و هم قدرتشون بیشتره! این بردههان که فرعونها رو به وجود میارن!» و البته دومین جملهی معروف فیلم پس از دم را غنیمت شمار، در ستایش شعر و هنر: «پزشکی، حقوق، تجارت و مهندسی حرفههای خوبی هستن و برای حفاظت از زندگی انسانی لازمند، اما شعر، زیبایی، عاطفه، تخیّل، عشق، چیزایی هستن که ما رو زنده نگه میدارن!»
۳. آپارتمان (The Apartment)
- سال تولید: ۱۹۶۰
- کارگردان: بیلی وایلدر
- فیلمنامه: بیلی وایلدر، آی ای ال دایموند
- بازیگران: جک لمون، شرلی مک لین، فرد مک موری
- امتیاز imdb فیلم: ۸.۳ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۹۳٪
کمدی رمانتیک تحسینشده و برندهی جایزه اسکار بیلی وایلدر از نظر احساسی به شدت کوبنده است. شما خودتان را در وجود دو شخصیت فیلم (با بازی شرلی مک لین و جک لمون) میبینید و آپارتمان شما را تا مرز ناامیدی میبرد و لحظهی آخر درست پیش از آنکه در ناامیدی مطلق فرو بروید نجاتتان میدهد. «میدونی، من قبلا مثل رابینسون کروزو زندگی میکردم. یه کشتی شکسته قاطی هشت میلیون آدم. و اون وقت یه روز یه رد پا رو ماسه ها دیدم و تو اومدی.» جملهای است که میتواند به راحتی قلب تمام بینندگان احساساتی در گوشه و کنار جهان را ذوب کند. البته که معروفترین نقلقول این فیلم متعلق به شرلی مک لین استثنایی است آنجا که میگوید: «وقتی عاشق یک مرد متاهل هستی، نباید ریمل بزنی.»
۲. کازابلانکا (Cazablanca)
- سال تولید: ۱۹۴۲
- کارگردان: مایکل کورتیز
- فیلمنامه: جولیوس جی اپستاین، فیلیپ جی اپستاین، هاوارد ئی کخ، کیسی رابینسون
- بازیگران: هامفری بوگارت، اینگرید برگمن، پل هنرید، پیتر لوره
- امتیاز imdbفیلم: ۸.۵
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۹۹٪
کازابلانکا تمام ویژگیهایی که یک فیلم را به شاهکار تبدیل میکند دارد. فیلمبرداری خیرهکننده، موسیقی گیرا، یک زوج نمادین و مقادیر زیادی عاشقانه و اکشن.
داستان بر روی روابط پرشور همفری بوگارت و اینگرید برگمن متمرکز است. عشق واقعی آنها به یکدیگر دستخوش پیچیدگیهای مختلفی میشود. پیچیدگیهایی که مانع از شکوفایی صمیمیت بین آنها میشود. با این حال، احساسات و عواطف آنها به لحظات مختلف فیلم لطافت میبخشد. لطافتی که هم در اعمال و هم در گفتار آنها مشهود است. کازابلانکا بدون شک دارای برخی از بهترین جملات نوشته شده در تاریخ سینما است که توسط بازیگران به طرز ماهرانهای اجرا شده.
«ما همیشه پاریس را خواهیم داشت» احتمالا مشهورترین جملهی کازابلانکا است، اما جملات مشهور دیگری هم دارد مثلا وقتی برگمن از بوگارت میپرسد: «امشب میبینمت؟» و او پاسخ میدهد: «من هیچوقت برای آیندهی به این دوری برنامه نمیریزم!» یا وقتی ریک به لیزلو تبریک میگوید، لیزلو میپرسد برای چی و ریک جواب میدهد برای کاری که انجام میدی و لیزلو هم میگوید من فقط تلاش میکنم… در ادامه ریک یکی از جملات خاطرهانگیز فیلم را به زبان میآورد: «همه تلاش میکنیم اما تو تونستی موفق بشی!»
۱. پدرخوانده (The Godfather)
- سال تولید: ۱۹۷۲
- کارگردان: فرانسیس فورد کوپولا
- فیلمنامه: ماریو پوزو، فرانسیس فورد کوپولا
- بازیگران: مارلون براندو، آل پاچینو، جیمز کان، دایان کیتن
- امتیاز imdb فیلم: ۹.۲ از ۱۰
- امتیاز فیلم در راتن تومیتوز: ۹۷٪
یکی از سنگبناهای سینمای آمریکا، قسمت اول سهگانهی پدرخوانده است. پدرخوانده مملو از نقلقولهای هوشمندانه است که به طور استثنایی کارگردانی شده. کورلئونهها از آن گانگسترهای معمولی نیستند که برای پول و شهرت بیرویه آدم بکشند. امپراتوری آنها بر روی مجموعهای محکم از ارزشها و اصول بنا شده که به خانواده کمک میکند اقتدار خود را حفظ کنند، به یکدیگر احترام بگذارند و از هم محافظت کنند. این قواعد اخلاقی در گفتههای قهرمانان فیلم هم مشخص است. دون کورلئونه با آن زبان تند و تیزش بدون شک پدر نقلقولهای سینمایی است. «میخواهم به او پیشنهادی بدهم که نتواند رد کند» یکی از نقلقولشدهترین عبارتهای تاریخ سینما است که توسط دن قدرتمند، باهوش و حیلهگر بیان شده است. اما کورلئونه که فردی احساساتی است میداند که یک گانگستر باید بین زندگی شخصی و حرفهای تعادل هم برقرار کند و برای همین چنین موعظه میکند: «مردی که برای خانوادهاش وقت نداشته باشد هرگز نمیتواند یک مرد واقعی باشد.»
در آخر، نباید فراموش کرد که این خاندان جنایتکار اصالت ایتالیایی دارند و این یعنی به غذا هم به اندازهی خانواده و ثروت علاقهمند هستند. این واقعیت در جملهای به یاد ماندنی از فیلم به خوبی منعکس شده: «اسلحه رو بذار کنار. کانولی رو بردار.»